Apiterapia i apitoksynoterapia. Leczenie jadem pszczelim, miodem i pierzgą

Miód i produkty pszczele coraz częściej wykorzystywane są jako produkty o działaniu leczniczym i profilaktycznym. Na naszą uwagę zasługują ich wszechstronne właściwości prozdrowotne Co warto o nich wiedzieć? Jakie zalety ma apiterapia i kiedy z niej korzystać?

Apiterapia na czym polega

Apiterapia jest to gałąź medycyny naturalnej zajmująca się wykorzystaniem produktów pszczelich w profilaktyce i leczeniu problemów zdrowotnych. Termin pochodzi od łacińskiego słowa apis, czyli pszczoła. Przez lata termin apiterapia był zarezerwowany dla wykorzystywania jadu pszczelego do leczenia schorzeń reumatycznych. Obecnie leczenie jadem pszczelim nosi nazwę apitoksynoterapii, a apiterapia obejmuje leczenie chorób produktami zebranymi i/lub zmienionymi przez pszczoły.

Trochę historii

Wszechstronne właściwości lecznicze produktów pszczelich znane są od stuleci. Sztuka pszczelarstwa była już powszechnie znana w starożytnym Rzymie i Grecji. Przez lata wiedza o ich działaniu opierała się głównie na doświadczeniach kolejnych pokoleń. Dopiero ostatnie 30 lat, to okres obfitujący w szereg badań doświadczalnych, naukowych i uznanych obserwacji klinicznych. Dzięki temu wiemy więcej o składzie i działaniu poszczególnych produktów pszczelich oraz zyskaliśmy nowe poglądy na temat ich roli w przeciwdziałaniu procesom patologicznym organizmu. Znaczący wkład w tą wiedzę mają polskie ośrodki naukowe, jako że apiterapia w Polsce ma długą i bogatą tradycję.

Leczenie miodem

Produkty pszczele cechuje bogactwo składników naturalnych, które wykazują wszechstronne działanie profilaktyczne i lecznicze. Są to przede wszystkim: miód pszczeli, pierzga, propoli, pyłek kwiatowy pszczeli, mleczko pszczele i jad pszczeli.

Miód jest produktem wytwarzanym przez pszczoły z nektaru i spadzi. Znany od lat zarówno jako smaczny dodatek do potraw, jak i metoda leczenia i profilaktyki wielu schorzeń. Pszczoły zbierając nektar z poszczególnych gatunków kwitnących roślin dostarczają nam miód nektarowy – np. miód rzepakowy, akacjowy, lipowy. Natomiast miód spadziowy powstaje z rosy miodowej, która jest wydzieliną mszyc, czerwców i miodówek.

Miód zawiera enzymy, które uważane są za jego główną siłę biotyczną. Ich rola jest ogromna – aktywują reakcje biochemiczne i biorą udział w przemianie materii, mogą pełnić rolę substancji neutralizujących toksyny. Do bardzo cennych składników miodu należą również makro- i mikroelementy, m.in.: żelazo, magnez, mangan, kobalt, potas, wapń i chrom. Miód wykazuje szerokie spektrum działań leczniczych działa korygująco na metabolizm komórkowy, antybakteryjnie, oczyszczająco oraz oddziałuje na układ immunologiczny człowieka podnosząc siły obronne organizmu.

Leczenie propolisem

Propolis (kit pszczeli) powstaje z żywicy drzew i służy do przytwierdzania plastra pszczelego do ścian ramek oraz do naprawy uszkodzeń w strukturze ula. Zawiera ok. 300 różnych związków chemicznych, w tym bardzo ważne seskwiterpeny, kwasy aromatyczne i flawonoidy, które wpływają na lecznicze właściwości kitu pszczelego. Propolis posiada bardzo silne i różnokierunkowe działanie: bakteriostatyczne i bakteriobójcze, regenerujące, znieczulające, stymulujące układ odpornościowy. Dobre wyniki leczenia propolisem uzyskano m.in. w dermatologii, laryngologii, pediatrii, ortopedii, chirurgii, ginekologii i stomatologii.

Leczenie pyłkiem kwiatowym

Pyłek kwiatowy to męskie komórki rozrodcze roślin, który pszczoły zbierają z ich kwiatów i magazynują w komórkach plastra pszczelego. Pyłek kwiatowy uważany jest za jeden z najbogatszych produktów pod względem składu i zawartych w nim substancji odżywczych jaki został dotąd poznany przez człowieka. Bardzo bogaty w białko i witaminy (A, C, E, B3, B9, B2, B1, B6, biotyna), minerały (m.in. potas, fosfor, siarka, magnez, żelazo, mangan, miedź, cynk, selen, molibden, kobalt, krzem, wapń, chlor, brom, glin, cynk, sód) oraz związki o działaniu antybiotycznym. Dzięki temu posiada szereg właściwości prozdrowotnych – działa przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo, wzmacnia działanie układu odpornościowego, stanowi bogate źródło witamin i minerałów.

Stosowanie pyłku kwiatowego daje pozytywne rezultaty w leczeniu zaburzeń metabolizmu, chorób układu krążenia i miażdżycy, przewodu pokarmowego, wątroby, układu nerwowego, narządu wzroku, w profilaktyce i leczeniu łagodnych stanów przerostu prostaty, leczeniu alergii, stanów wyczerpania i anemii.

Pierzga – apiterapia

Pierzga (chlebek pszczeli) to mieszanina pyłków kwiatowych, miodu oraz śladowych ilości pszczelej śliny. Zamknięta w komórce plastra ulega procesowi fermentacji, dzięki czemu zyskuje dodatkowe wartości lecznicze w porównaniu z pyłkiem kwiatowym. Pierzga jest bogatsza w cukry redukujące, witaminę K, kwas mlekowy oraz niektóre enzymy. Jest również łatwiej przyswajalna niż pyłek kwiatowy. Pierzga pszczela wzmacnia system odpornościowy organizmu, uzupełnia organizm w ważne składniki odżywcze, wspomaga leczenie wielu schorzeń, np. wzmacnia układ nerwowy oraz kondycję psychiczną i fizyczną organizmu, poprawia pamięć i koncentrację, wykazuje działanie antybakteryjne i antywirusowe, reguluje pracę przewodu pokarmowego, działa antyoksydacyjnie, wspomaga leczenie miażdżycy i innych chorób układu krążenia, chorób wątroby oraz anemii.

Mleczko pszczele – leczenie

Mleczko jest produkowane przez gruczoły gardzielowe pszczół karmicielek. W skład chemiczny mleczka wchodzi ponad 120 związków chemicznych – mikro i makroelementy, aminokwasy, witaminy, hormony, enzymy i inne substancje biologicznie czynne. Mleczko pszczele działa stymulująco na metabolizm komórkowy, obniża poziom cukru i cholesterolu we krwi, pozytywnie wpływa na sprawność intelektualną (poprawia pamięć i metabolizm kory mózgowej), wzmacnia organizm i dostarcza mu wielu ważnych składników odżywczych, wykazuje działanie odczulające.

Apitoksynoterapia – leczenie jadem pszczelim

Jad pszczeli (apitoksyna) swoim składem przypomina jad żmii lub kobry. Charakterystyczne dla jadu pszczelego są toksyczne białka i peptydy. Należą do nich m.in: MCDP (aktywność tego białka jest 100 razy większa od hydrokortyzonu), melityna (silne działanie drażniące w miejscu użądlenia, działanie hemolizujące, zwiększa przepuszczalność naczyń krwionośnych, wyzwala histaminę, działa przeciwzapalnie), apamina (działa na ośrodkowy układ nerwowy oraz przeciwzapalne), histamina (rozszerza naczynia krwionośnie i obniża ciśnienie krwi), adolapina (działa przeciwzapalnie i przeciwbólowo).

Jad pszczeli stosowany był od dawna w medycynie ludowej, głównie w różnych chorobach reumatycznych. Terapie jadem pszczelim były stosowane już w starożytnym Egipcie i Chinach, słynne w historii jest m.in. wyleczenie przy jego użyciu z podagry Karola Wielkiego i iwana Groźnego. Obecnie apitoksynoterapię (leczenie jadem pszczelim) stosuje się – oprócz chorób reumatycznych, artretyzmu czy gośćca – także w terapii neuralgii, zespołów bólowych pourazowych, dyskopatii, zapalenia kaletek maziowych i stawów, leczeniu blizn pooperacyjnych i trudno gojących się ran, czyraków i innych problemów skórnych, alergii, zapalenia mięśnia sercowego na tle reumatycznym, a także w leczeniu astmy atopowej oskrzelowej, chorób serca i naczyń obwodowych, choroby Buergera, paradontozy i innych. Aktualnie apitoksynoterapia wykorzystywana jest szeroko na całym świecie, również w Polsce.

APITERAPIA – CO LECZY I NA CO POMAGA?

Miód i inne produkty pszczele mają szerokie spektrum działania, dzięki czemu znajdują zastosowanie w wielu schorzeniach.

Spośród produktów pszczelich leczenie jadem jest najlepiej udokumentowane w terapii chorób stawów (zwyrodnienia, stany zapalne, bóle pleców, nerwobóle). Podkreśla się tu znaczenie składników jadu o silnym działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym oraz pobudzającym wydzielanie kortyzolu. Terapia jadem pszczelim może być wykonywana za pomocą metod bezpośrednich i pośrednich. Metoda bezpośrednia polega na żądleniu ciała chorego przez pszczoły, przy zachowaniu odpowiedniego schematu kuracji. Ze względu na szybkie i silne działanie apitoksyny leczenie musi być prowadzone pod kontrolą lekarza. Metody pośrednie polegają na podawaniu jadu pszczelego poprzez iniekcję podskórną lub śródskórną, metodą elektroforezy, fonoforezy, poprzez inhalacje bądź apipunkturę. Jad pszczeli jest również składnikiem maści, kremów, olejów i emulsji.

Bezwzględnym przeciwwskazaniem do apitoksynoterapii jest uczulenie na jad pszczeli, ciąża, gruźlica oraz cukrzyca. Należy również zachować szczególną ostrożność u osób z zaawansowanymi chorobami serca, wątroby i nerek, przy anemii, małopłytkowości, u osób z żółtaczką zakaźną oraz podczas menstruacji u kobiet.

Pozytywne działanie w leczeniu chorób zwyrodnieniowych stawów i kręgosłupa wykazuje również propolis, powodując ustępowanie bólów i obrzęków.

Apiterapia na choroby serca i układu krążenia

Coraz więcej badań naukowych zwraca uwagę na skuteczność pyłku pszczelego w leczeniu chorób serca i naczyń krwionośnych takich jak niewydolność serca, zaburzenia rytmu serca, hiperlipidemia, miażdżyca tętnic, choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, żylaki kończyn dolnych. W zależności od rodzaju i stopnia zaawansowania choroby stosuje się różne dawki. Niektórzy badacze podkreślają, że nawet min. dawka pyłku kwiatowego w ilości 6 g dziennie, przynosi pozytywne efekty. Warto również podkreślić, że pyłek kwiatowy nie daje efektów ubocznych oraz łagodzi działania uboczne innych leków, co dodatkowo wpływa na wzrost skuteczności leczenia. Dlatego często nazywany jest przyjacielem serca i ważnym orężem w profilaktyce przeciwmiażdżycowej.

Produkty pszczele a odporność, zakażenia i infekcje

Produkty pszczele znajdują wielokierunkowe zastosowanie w profilaktyce i leczeniu chorób układu oddechowego, alergii i astmy. Pobudzają działanie układu odpornościowego, wykazują działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybiczne oraz działanie antyoksydacyjne. W badaniach wykazano m.in. silne działanie antybakteryjne miodu mniszkowego i lipowego wobec gronkowca złocistego; aktywność antybiotyczną miodu akacjowego wobec bakterii Gram – dodatnich (m. in. gronkowców, paciorkowców) czy bardzo wysoką aktywność antyoksydacyjną pierzgi (śr. 95%) i propolisu (śr. 83%).

Na uwagę zasługują również właściwości miodu rzepakowego wykorzystywanego w leczeniu przeziębień oraz zapaleń górnych dróg oddechowych na tle bakteryjnym. Picie miodu rzepakowego łagodzi kaszel i wzmacnia odporność organizmu. Jesienią i zimą często zaleca się również terapie pyłkowe, które mają zapobiegać infekcjom, a także łagodzić ich objawy (katar, kaszel, ból gardła, zapalenie jamy ustnej). Propolis niszczy bakterie, grzyby chorobotwórcze i wirusy, zwalcza gronkowca złocistego oraz pleśniawki, wzmacnia organizm w stanach osłabionej odporności oraz w stanach zmęczenia i wyczerpania.

Produkty pszczele na skórę

Szerokie zastosowanie w dermatologii znalazło mleczko pszczele – wykorzystywane w preparatach do leczenia trudno gojących się ran (odleżyny i oparzenia), w łojotoku, liszajach.

Propolis jest stosowany w leczeniu owrzodzeń i ropnych chorób skóry, w grzybicach, łuszczycy, opryszczce, półpaścu, trądziku. W badaniach przeprowadzonych na ŚUM w Katowicach wykazano wysoką skuteczność maści z pyłku pszczelego oraz maści pyłkowo-propolisowej w leczeniu ran oparzeniowych.

Okłady z miodu akacjowego na ranę pomagają zahamować rozwój zakażeń ropnych wywołanych przez drobnoustroje jak np. gronkowce, paciorkowce. Okłady z miodu rzepakowego na oparzoną skórę zabezpieczają ją przed powstawaniem pęcherzy i rozwojem zakażenia, przyspieszają gojenie się ran.

Ze względu na silne działanie antyoksydacyjne i przeciwbakteryjne produkty pszczele są również bardzo cennym składnikiem produktów pielęgnacyjnych do skóry. Stąd też bardzo ważne jest miejsce apiterapii w kosmetyce. Kwas mlekowy będący składnikiem pierzgi pomaga w utrzymaniu odpowiedniego nawilżenia skóry i poprawia jej elastyczność. Dzięki temu składnikowi kosmetyki z pierzgą przyspieszają złuszczanie skóry, dzięki czemu stymulują jej odnowę i regenerację oraz usprawniają wchłanianie pozostałych aktywnych składników kosmetycznych. Poprzez swoje przeciwbakteryjne właściwości pierzga zapobiega również stanom zapalnym, blokowaniu porów skóry i tworzeniu się wyprysków skórnych.

Apiterapia stosowana na reumatyzm

Nowoczesna era leczenia chorób reumatycznych produktami pszczelimi sięga drugiej połowy XIX w. Początkowo wykorzystywano w tym celu miód, którym smarowano chore części ciała. Obecnie najczęściej wykorzystuje się jad pszczeli. Wyniki badań naukowych wskazują na skuteczność apitoksyny w terapii różnych schorzeń reumatycznych i poprawę nawet u 70% pacjentów. Stąd też coraz większa popularność apitoksynoterapii w leczeniu chorób reumatycznych. Uważa się, że działanie jadu pszczelego związane jest z obecnością ponad 40 aktywnych substancji, które działają miejscowo na stan zapalny tkanek. Wiele analiz wykazało np., że melityna, która może stanowić do 50% składu jadu działa przeciwzapalnie i prowadzi do wytwarzania w organizmie kortyzolu, naturalnego hormonu, który przecież wykorzystywany jest w konwencjonalnych terapiach reumatyzmu w formie zastrzyków.

Leczenie prostaty produktami pszczelimi

Miód ma działanie moczopędne i bakteriobójcze. Właściwości moczopędne zwiększają filtrację, co zapobiega powstawaniu złogów. Działanie bakteriobójcze zapobiega rozwojowi infekcji. Dlatego też miód polecany jest przy chorobach nerek i dróg moczowych (na przykład kamicy nerkowej i zapaleniu gruczołu krokowego). Do leczenia chorób układu moczowego poleca się głównie miód akacjowy i lipowy, a miód wrzosowy na prostatę. W łagodzeniu dolegliwości zapalenia gruczołu krokowego pomaga napój na bazie soku jabłkowego z propolisem, pyłkiem kwiatowym i miodem nawłociowym.

Leczenie chorób układu pokarmowego produktami pszczelimi

W leczeniu choroby wrzodowej żołądka, dwunastnicy pomocny jest propolis. Wzmaga on również wydzielanie żółci, ochrania i odtruwa wątrobę, działa w stanach zapalnych wątroby i jelit.

Miód akacjowy w apiterapii chorób układu pokarmowego jest wykorzystywany ze względu na jego pomocne działanie w przemianie materii, regulacji procesu trawienia, redukcji zgagi i zapobieganiu zaparciom. Ma też zastosowanie, podobnie jak pyłek kwiatowy, w leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, przyspiesza odnowę błony śluzowej poprzez zwiększenie wydzielania śluzu i polepszenie ziarninowania (gojenia).

Apiterapia w leczeniu boreliozy

Istnieją dane wskazujące na przydatność jadu pszczelego w leczeniu boreliozy. Badania wykazały, że melityna zawarta w jadzie pszczelim ma silne działanie przeciwbakteryjne przeciwko krętkom borrelii. Wykazano również przydatność apitoksyny w redukcji objawów stwardnienia rozsianego (część symptomów w przebiegu tej choroby jest podobna do przebiegu boreliozy). W praktyce niektórzy terapeuci zaczęli więc wykorzystywać jad pszczeli w terapii boreliozy uzyskując pozytywne efekty.

Apiterapia – zabiegi i terapie

Apiterapia stwarza wiele możliwości wykorzystania produktów pszczelich. Wybrane zabiegi i terapie w ramach apiterapii:

• spożywanie miodu, propolisu, pierzgi, pyłku kwiatowego – samodzielnie, w postaci napojów (z wodą, sokami) oraz jako dodatek do naparów ziołowych
• inhalacje z wodnych roztworów samych produktów pszczelich lub z dodatkiem ziół
• oddychanie powietrzem pszczelim w specjalnych apiinhalatoriach
• stosowanie zewnętrzne na skórę w postaci okładów, kompresów, płukanek, maści, kremów, emulsji
• zabiegi elektroforezy i jonoforezy
• kąpiele miodowo-ziołowe
• iniekcje podskórne i śródskórne z jadu pszczelego
• apipunktura (podanie jadu pszczelego w punkty akupunkturowe)
• bezpośrednie użądlenia
• apiterapeutyki (tabletki, syropy) – leki z standaryzowanym ekstraktem z produktów pszczelich

Dlaczego warto stosować produkty pszczele?

Produkty pszczele są niezwykle bogate w składniki naturalne niezbędne do właściwego przebiegu podstawowych reakcji życiowych i utrzymania równowagi biochemicznej ustroju. Korzystne dla funkcjonowania układu krwionośnego, nerwowego, pokarmowego, poprawiają przemianę materii, chronią wątrobę, mają udowodnione działanie przeciwmiażdżycowe. Aktywują mechanizmy odpornościowe i detoksykacyjne, wykazują silne działanie biobójcze przeciwko różnym patogenom chorobotwórczym, działają przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie.

Szerokie spektrum działania produktów pszczelich daje możliwość wykorzystywania ich działań prozdrowotnych w wielu obszarach profilaktycznych i terapeutycznych. Jako produkty naturalne cechują się również wysokim bezpieczeństwem stosowania i praktycznie brakiem efektów ubocznych.

Przeciwwskazaniem do apiterapii jest uczulenie na miód i inne produkty pszczele. Osoby chore na cukrzycę przed apiterapią powinny skonsultować się z lekarzem.