Trzustka to niewielki narząd, o którym na co dzień rzadko myślimy. Nie boli, nie daje wyraźnych sygnałów ostrzegawczych, dopóki nie dojdzie do poważnych zaburzeń. A jednak pełni w organizmie kluczowe funkcje, bez których prawidłowe trawienie i metabolizm nie byłyby możliwe.
Niestety, choroby trzustki – takie jak przewlekłe zapalenie, ostre zapalenie czy nowotwory – należą do bardzo poważnych i mogą mieć groźne konsekwencje. Dlatego warto wiedzieć, jak o nią dbać i jakie badania wykonywać profilaktycznie, by uniknąć problemów.
Dlaczego trzustka jest tak ważna?
Trzustka znajduje się w górnej części jamy brzusznej, tuż za żołądkiem. To narząd o długości ok. 15–20 cm, który pełni podwójną funkcję – trawienną i hormonalną.
-
Funkcja zewnątrzwydzielnicza (trawienna): trzustka produkuje enzymy niezbędne do rozkładu białek, tłuszczów i węglowodanów. Dzięki nim pokarm może zostać wchłonięty w jelicie cienkim i dostarczyć organizmowi potrzebnej energii. Bez odpowiedniej ilości enzymów trzustkowych pojawia się niestrawność, biegunki tłuszczowe czy niedobory witamin.
-
Funkcja wewnątrzwydzielnicza (hormonalna): w wysepkach Langerhansa trzustka produkuje insulinę, glukagon i somatostatynę – hormony regulujące poziom cukru we krwi. Ich prawidłowa równowaga jest niezbędna, by zapobiegać cukrzycy i utrzymywać stabilny metabolizm glukozy.
Oznacza to, że zdrowa trzustka to zarówno dobre trawienie, jak i prawidłowa gospodarka cukrowa.
Jakie są najczęstsze choroby trzustki?
-
Ostre zapalenie trzustki – pojawia się nagle, najczęściej w wyniku kamicy żółciowej lub nadużywania alkoholu. Objawia się silnym bólem w nadbrzuszu, nudnościami, wymiotami i wymaga natychmiastowej pomocy medycznej.
-
Przewlekłe zapalenie trzustki – rozwija się latami, często u osób nadużywających alkoholu. Prowadzi do trwałego uszkodzenia narządu, upośledzonego trawienia i zwiększonego ryzyka cukrzycy.
-
Cukrzyca typu 1 i typu 2 – związana z niewystarczającą produkcją insuliny lub opornością organizmu na jej działanie.
-
Nowotwory trzustki – należą do jednych z najtrudniejszych do leczenia, często wykrywane późno, ponieważ początkowe objawy są niespecyficzne.
Jak zadbać o zdrowie trzustki?
Na kondycję trzustki ogromny wpływ ma styl życia. Oto najważniejsze zalecenia:
1. Zdrowa dieta
-
Ogranicz tłuszcze zwierzęce, smażone i wysoko przetworzone jedzenie. Nadmiar tłuszczu obciąża trzustkę i zmusza ją do produkcji większej ilości enzymów.
-
Postaw na lekkostrawne potrawy: gotowane, duszone i pieczone.
-
W diecie powinny znaleźć się warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste, ryby i chude mięso.
-
Unikaj nadmiaru cukru i słodyczy, które sprzyjają insulinooporności i cukrzycy.
2. Ograniczenie alkoholu
Regularne spożywanie alkoholu to jeden z największych wrogów trzustki. To właśnie on odpowiada za znaczną część przypadków przewlekłego zapalenia trzustki. Nawet niewielkie dawki, ale przyjmowane systematycznie, mogą prowadzić do uszkodzeń.
3. Kontrola masy ciała
Otyłość zwiększa ryzyko cukrzycy typu 2 i chorób metabolicznych, które obciążają trzustkę. Regularna aktywność fizyczna i utrzymanie prawidłowej masy ciała mają ogromne znaczenie profilaktyczne.
4. Unikanie palenia papierosów
Tytoń nie tylko sprzyja nowotworom płuc czy gardła, ale także zwiększa ryzyko raka trzustki.
5. Regularna aktywność fizyczna
Ćwiczenia wspierają metabolizm, pomagają utrzymać prawidłową wagę i stabilizują poziom glukozy we krwi, co chroni funkcję hormonalną trzustki.
Jakie badania warto wykonać?
Wczesne wykrycie chorób trzustki daje większe szanse na skuteczne leczenie – dlatego warto wykonywać regularnie badania na trzustkę. Do najważniejszych badań należą:
-
Badania krwi – amylaza i lipaza (enzymy trzustkowe), glukoza na czczo, hemoglobina glikowana (HbA1c).
-
USG jamy brzusznej – pozwala ocenić wygląd trzustki i wykryć ewentualne zmiany.
-
Tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny – stosowane przy podejrzeniu poważniejszych schorzeń.
-
Badania endoskopowe (EUS, ERCP) – w przypadku trudności diagnostycznych i chorób przewlekłych.
Do jakiego lekarza się udać?
W pierwszej kolejności, gdy pojawiają się niepokojące objawy takie jak bóle w nadbrzuszu, nudności, przewlekła niestrawność czy niewyjaśniona utrata wagi, warto udać się do lekarza rodzinnego. To on skieruje na podstawowe badania.
W przypadku poważniejszych problemów pacjent trafia do gastroenterologa – specjalisty zajmującego się chorobami przewodu pokarmowego, w tym trzustki. Jeśli choroba ma charakter onkologiczny, konieczna jest także opieka onkologa i chirurga.
Trzustka, choć często pozostaje „w cieniu” innych narządów, pełni niezwykle istotną rolę w naszym organizmie. Odpowiada zarówno za procesy trawienne, jak i za regulację poziomu cukru we krwi. Aby utrzymać ją w dobrej kondycji, należy dbać o prawidłową dietę, unikać alkoholu, kontrolować masę ciała i wykonywać regularne badania. Wczesne wykrycie problemów może uratować zdrowie, a czasem nawet życie. Dlatego nie warto lekceważyć objawów ze strony układu pokarmowego i regularnie kontrolować stan swojego organizmu u lekarza.