Zapadalność na choroby alergiczne u dzieci wzrasta. Uważa się, że alergie na pokarmy występują u 6-8% dzieci w okresie niemowlęcym. Najczęściej alergie obserwuje się w wieku niemowlęcym i wczesnodziecięcym, z uwagi na słabo rozwinięty układ immunologiczny i pokarmowy. Jak rozpoznać alergię pokarmową u niemowlęcia i jak postępować w jej przypadku?
Zdecydowana większość reakcji alergicznych u dzieci jest wywołana przez kilka pokarmów. Są to: mleko krowie, jajo kurze, soja, pszenica, orzeszki ziemne, laskowe, włoskie, ryby i skorupiaki. Nie można jednak zapomnieć, że w zasadzie każdy pokarm może uczulać. Dla różnych grup wiekowych charakterystyczne są inne alergeny pokarmowe wywołujące swoisty zespół objawów klinicznych. Najczęstszą przyczyną alergicznych dolegliwości po spożyciu pokarmu przez niemowlęta jest alergia na białka mleka krowiego i dotyczy on ok. 2-3% dzieci.
Ryzyko i objawy alergii pokarmowej u najmłodszych
Ryzyko rozwoju alergii bardzo zależy od wywiadu rodzinnego. Jeżeli u obydwojga rodziców dziecka występuje ta sama choroba atopowa, to ryzyko choroby u dzieci wynosi aż 50-80%, gdy choroby występują u obydwojga rodziców, ale są to inne choroby, to ryzyko alergii u dzieci wynosi 40-60%, gdy choroba alergiczna jest u jednego z rodzeństwa – 25-35%, a u jednego z rodziców, to ryzyko choroby wynosi od 20 do 40%.
W przypadku nieobciążonego wywiadu rodzinnego ryzyko rozwoju alergii u dziecka wynosi od 5 do 15%. Kliniczne objawy alergii na pokarmy obejmują wiele różnych narządów i układów. Są to przede wszystkim: w 20-40% skóra (np. wysypka, obrzęk, pokrzywka, świąd), w 50-60% układ pokarmowy (nasilone kolki, bóle brzucha, nasilone ulewania i wymioty, biegunki z domieszką śluzu i krwi, ale również uporczywe zaparcia), w 10-20% układ oddechowy (katar, blokada nosa, kaszel, duszność) oraz oczy (świąd, przekrwienie spojówek, łzawienie). Najczęstsze manifestacje chorób alergicznych to zatem atopowe zapalenie skóry, nadwrażliwość żołądkowo-jelitowa i zapalenie odbytnicy i/lub okrężnicy, alergiczny nieżyt nosa i spojówek oraz astma oskrzelowa. Specyfika objawów i stopień nasilenia choroby alergicznej zależą m.in. od wieku, stopnia alergenności danego pokarmu, ilości spożytego alergenu czy współistnienia innych chorób alergicznych.
Marsz alergiczny
Choroby alergiczne mogą przechodzić jedna w drugą. Taka naturalna historia przebiegu chorób atopowych z przechodzeniem wraz z wiekiem od jednej manifestacji klinicznej do drugiej nazywana jest marszem alergicznym. Marsz alergiczny zazwyczaj zaczyna się atopowym zapaleniem skóry i/lub alergią pokarmową ze strony przewodu pokarmowego z największym nasileniem objawów w pierwszych 2 latach życia. W następnej kolejności dziecko z marszem klasycznym prezentuje objawy alergicznego nieżytu nosa i spojówek i/lub astmy, z dominującym uczuleniem na alergeny wziewne i z największym nasileniem objawów najczęściej między 4. a 12. rokiem życia.
Postępowanie w przypadku alergii pokarmowej u dziecka
Najczęstszą alergią pokarmową w przypadku niemowląt i małych dzieci jest alergia na białka mleka krowiego, która może wystąpić nawet gdy jest ono wyłącznie karmione mlekiem matki. Standardowym postępowaniem w alergii pokarmowej jest ścisłe unikanie ekspozycji na alergen pokarmowy. W związku z faktem, że alergeny, na które dziecko jest wrażliwe, przenikają z diety do pokarmu mamy, konieczne jest stosowanie diety bezmlecznej przez karmiącą matkę. W przypadku, gdy dziecko jest karmione mlekiem modyfikowanym, konieczne jest zastosowanie preparatów mlekozastępczych, tak zwanych hydrolizatów białek.
W tych preparatach cząsteczki białka zostały poddane hydrolizie, przez co obniżone zostały ich właściwości antygenowe. Wyróżniamy hydrolizaty o znacznym stopniu hydrolizy i nieznacznym stopniu hydrolizy (są to produkty oznaczone symbolem HA). Produkty o nieznacznym stopniu hydrolizy stosowane są u dzieci w rodzinach obciążonych ryzykiem alergii (to znaczy z chorobą alergiczną u przynajmniej jednego rodzica lub rodzeństwa), które nie mogą być karmione piersią i nie mają objawów alergii. Hydrolizaty o wysokim stopniu hydrolizy stosowane są u dzieci, u których obecne są objawy choroby alergicznej. Dieta bezmleczna u dzieci z alergią pokarmową powinna być stosowana minimum przez 6 miesięcy lub do 9.-12. miesiąca życia. Jeżeli objawy kliniczne ustąpią, po tym okresie przeprowadza się prowokację pokarmową mlekiem. Zdecydowana większość (około 80%) dzieci z alergią pokarmową rozpoznaną w okresie niemowlęcym wytwarza samoistną immunotolerancję przed ukończeniem 5. roku życia.
Rozszerzanie diety małego alergika
Rozszerzanie diety małego alergika wiąże się z ryzykiem wielu pułapek. W posiłkach dziecka uczulonego na białko mleka krowiego przez pewien czas nie może być śladu mleka, śmietany, jogurtu, masła, serwatki, sera, cielęciny czy wołowiny. Ustalenie zróżnicowanej i zbilansowanej diety małego alergika jest trudne – z jednej strony łatwo bowiem o niedobory ważnych składników mineralnych czy witamin, z drugiej łatwo o nieświadome podanie dziecku pokarmu z dodatkiem szkodliwego produktu.
Jeśli u niemowlęcia wystąpiła już reakcja alergiczna na jakiś produkt, jest prawdopodobne, że uczuli go jeszcze inny pokarm. Są dostępne preparaty polecane szczególnie do urozmaicania diety niemowląt-alergików, jak produkty zbożowe bezglutenowe, które nie zawierają białka mleka krowiego ani białka soi (np. Bebilon Alerlac). Rodzice małego alergika powinni szczególnie zwracać uwagę na etykiety i skład produktów, by przy stosowaniu diety eliminacyjnej wykluczyć potencjalne kontakty z alergenami.
